αλεξίπτωτο

Συσκευή που αποσκοπεί στον περιορισμό της ταχύτητας πτώσης ενός σώματος μέσα στην ατμόσφαιρα. Επειδή η λειτουργία του βασίζεται στην εκμετάλλευση της αντίστασης του αέρα, το α. μπορεί να θεωρηθεί ένα είδος αεροδυναμικού φρένου. Πρώτος ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι συνέλαβε την ιδέα ενός α., το οποίο σχεδίασε το 1514 και περιέγραψε στον Ατλαντικό Κώδικα.Ένα άλλο α. σχεδίασε ο Βενάντσιο το 1595. Την πρώτη κάθοδο ανθρώπων με α. πραγματοποίησαν οι Γάλλοι την τελευταία εικοσαετία του 18ου αι. Ξεχωριστή φήμη απέκτησε ο Αντρέ Ζακ Γκαρ Νερέν, καθώς και μέλη της οικογένειάς του, που από το 1797 και μετά πραγματοποίησαν με επιτυχία πολλές καθόδους με αλεξίπτωτο. Όμως, η διάδοση του α. και οι ουσιώδεις τελειοποιήσεις του πραγματοποιήθηκαν πολύ αργότερα, ιδιαίτερα μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο. Το σημερινό α. αποτελείται από τον θόλο, που κατασκευάζεται από ελαφρύ αλλά ανθεκτικό ύφασμα (βαμβακερό, μεταξωτό, νάιλον), από τα άκρα του οποίου ξεκινούν πολυάριθμα σχοινάκια (εξάρτια) που συνδέονται με την εξάρτυση του αλεξιπτωτιστή. Η οροφή του θόλου έχει μια μικρή τρύπα με ελαστικό δακτύλιο για να μπορεί να διαστέλλεται όταν ανοίγει το α., επιτρέποντας έτσι μεγαλύτερη διαφυγή αέρα, που μετριάζει την πίεση πάνω στον αλεξιπτωτιστή τη στιγμή που ανοίγει το α. Το α. είναι τοποθετημένο συνήθως μέσα σε σάκο που προσαρτάται στη ράχη ή μέσα σε ένα είδος μαξιλαριού όπου μπορεί και να κάθεται ο αλεξιπτωτιστής. Την έξοδο του θόλου διευκολύνει ένα μικρό α. (α. πιλότος ή θολίσκος απόσπασης) που συνδέεται με την κορυφή του. Το α. πιλότος εκτοξεύει ένα ελατήριο τη στιγμή που ανοίγει ο σάκος μέσα στον οποίο βρίσκεται μαζί με τον μεγάλο θόλο. Το άνοιγμα του α. μπορεί να είναι αυτόματο ή κατευθυνόμενο. Στην πρώτη περίπτωση το άνοιγμα γίνεται με ένα σχοινί λειτουργίας, μήκους περίπου είκοσι μέτρων, το ένα άκρο του οποίου είναι στερεωμένο στο αεροπλάνο και το άλλο στον μηχανισμό εκτίναξης του α. πιλότου και το οποίο τεντώνεται μόλις ο αλεξιπτωτιστής εγκαταλείψει το αεροσκάφος. Αντίθετα, στο κατευθυνόμενο άνοιγμα ο αλεξιπτωτιστής κινεί μια λαβή της εξάρτυσής του, η οποία με τη σειρά της επενεργεί στον μηχανισμό εκτίναξης. Το βάρος ενός α. συνηθισμένου τύπου είναι 5-7 κιλά, ο θόλος του έχει επιφάνεια περίπου 50 τ. μ. και διάμετρο 5-6 μ. Η ταχύτητα καθόδου είναι 5-6 μ. το δευτερόλεπτο. Το α. κατασκευάστηκε για να χρησιμοποιείται ως μέσο διάσωσης σε περίπτωση κινδύνου, εφαρμόστηκε όμως σε πολλές άλλες περιπτώσεις (ανάκτηση επιστημονικών οργάνων των μετεωρολογικών αεροστάτων, ρίψη εφοδίων σε απρόσιτες περιοχές, επιχειρήσεις διάσωσης στη θάλασσα και σε βουνά, πέδηση των διαστημικών θαλαμίσκων και των αεροπλάνων μεγάλης ταχύτητας κατά την προσγείωση) και ιδιαίτερα στον στρατιωτικό τομέα. Αρκετά χρόνια πριν από τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο είχε ήδη γίνει αισθητή η ανάγκη εκπαίδευσης στρατιωτικών μονάδων με ειδικότητα στη χρήση του α. Συγκροτήθηκαν έτσι μονάδες αλεξιπτωτιστών, τη χρησιμοποίηση των οποίων επέβαλε η ανάγκη εκτέλεσης ορισμένων πολεμικών επιχειρήσεων πίσω από τις εχθρικές γραμμές (απειλή στα νώτα των εχθρικών δυνάμεων, κατάληψη στρατηγικών σημείων, δολιοφθορές, ρίψεις πολεμικού υλικού). Από τις κυριότερες επιχειρήσεις που πραγματοποίησαν οι αλεξιπτωτιστές κατά τη διάρκεια του B’ Παγκοσμίου πολέμου, αξίζει να αναφερθούν, από μεν γερμανικής πλευράς, οι ρίψεις αλεξιπτωτιστών στο Όσλο και στις βελγικές οχυρώσεις το 1940 και η κατάληψη της Κρήτης το 1941, ενώ από συμμαχικής πλευράς, οι ρίψεις αλεξιπτωτιστών σε συνδυασμό με τις αποβάσεις στη Σικελία (Ιούλιος 1943) και στη Νορμανδία (Ιούνιος 1944) και ιδίως η δράση στη ζώνη Νιμέγκ-Άρνχεμ (Ολλανδία) τον Σεπτέμβριο του 1944, όταν μέσα σε τρεις μέρες έπεσαν με α. περισσότεροι από 20.000 άντρες. Από το 1945 και μετά διαδόθηκε ο αλεξιπτωτισμός και ως άθλημα, ιδιαίτερα στη Γαλλία και στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στον τομέα αυτό αξίζει να αναφερθούν οι ακόλουθες επιδόσεις: το 1945 ο Ρώσος Ρομανιούκ έπεσε από ύψος 13.100 μ. ανοίγοντας το α. στα 970 μ. από το έδαφος· το 1952 ο Ρώσος Σταβιτσένκο έπεσε από ύψος 10.000 μ. χωρίς να χρησιμοποιήσει τον αναπνευστήρα του, ενώ το 1953 ο Ιταλός Σάουρο Ρινάλντι έπεσε από ύψος 8.400 μ. ανοίγοντας το α. μόλις στα 350 μέτρα από το έδαφος. Για τον αθλητικό αλεξιπτωτισμό προβλέπονται τέσσερις τύποι διπλώματος: εθνικό δίπλωμα Α, για ένα άλμα με αυτόματο άνοιγμα, εθνικό δίπλωμα Β για πέντε άλματα μέσα σε έναν χρόνο, από τα οποία τουλάχιστον ένα με κατευθυνόμενο άνοιγμα, εθνικό δίπλωμα Γ για δεκαπέντε άλματα μέσα σε τρία χρόνια, από τα οποία τουλάχιστον πέντε με κατευθυνόμενο άνοιγμα και δύο με καθυστερημένο άνοιγμα τουλάχιστον 8 δευτερολέπτων, διεθνές δίπλωμα για τριάντα άλματα, από τα οποία τουλάχιστον δέκα με κατευθυνόμενο άνοιγμα και πέντε με καθυστερημένο άνοιγμα τουλάχιστον 8 δευτερολέπτων. Μετά την απόκτηση αυτών των διπλωμάτων, οι αλεξιπτωτιστές δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους σε άλματα από μεγάλα ύψη, σε άλματα με καθυστερημένο άνοιγμα μεγαλύτερο των 8 δευτερολέπτων, σε άλματα με προσγείωση και προσθαλάσσωση ακριβείας κλπ. Στους αγώνες αλεξιπτωτιστών ισχύει βαθμολογία, αλλά οι επιδόσεις σημειώνονται με τρόπο που να επιτρέπει την έμμεση σύγκριση και, ενδεχομένως, την αναγνώριση ενός ρεκόρ. Επομένως, υπάρχουν παγκόσμια, ηπειρωτικά και εθνικά ρεκόρ. Ο αθλητικός αλεξιπτωτισμός βασίζεται ουσιαστικά στο στιλ της εκτέλεσης και διαφέρει από τον ακροβατικό που συνδέεται με τη συμπεριφορά του αλεξιπτωτιστή κατά τη διάρκεια του άλματος στο κενό. Το 1949 έγινε στη Βενετία το πρώτο διεθνές συνέδριο και δύο χρόνια αργότερα οργανώθηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία οι πρώτοι αγώνες για το παγκόσμιο πρωτάθλημα αλεξιπτωτισμού. Αθλητικός αλεξιπτωτισμός: θόλος με πλευρική σχισμή για την επιτάχυνση της καθόδου. Αλεξιπτωτιστής του αμερικανικού στρατού λίγο πριν από τη ρίψη. Στη ράχη του διακρίνεται η θήκη με το αλεξίπτωτο. Ένας παρατηρητής ελέγχει αν το αλεξίπτωτο ανοίγει στο προκαθορισμένο ύψος. Αλεξιπτωτιστής με αλεξίπτωτο ασφαλείας τοποθετημένο στη σχετική θήκη στο στήθος του. Τις τελευταίες δεκαετίες, η χρήση του αλεξίπτωτου έχει συνδεθεί με τα λεγόμενα extreme σπορ.

* * *

το (Αερον.)

ομπρελοειδής διάταξη η οποία προορίζεται να επιβραδύνει την πτώση ενός σώματος μέσα στην ατμόσφαιρα.

[ΕΤΥΜΟΛ. < αλεξι-* + πτώση. Απόδοση στα Ελληνικά τού γαλλ. parachute < para-(στοιχείο που εκφράζει την έννοια τής προφυλάξεως) < ρ. parer «εμποδίζω, προφυλάσσω από» + chute «πτώση»].